در حسابداری یکی از مباحث مهم در حوزه مالی و اداری، محاسبه حقوق شب کاری است. بسیاری از کارگران و کارفرمایان اطلاعات کاملی درباره حقوق و مزایای شب کاری ندارند، درحالی‌که این نوع کار به دلیل شرایط سخت‌تر، نیازمند پرداخت فوق‌العاده و محاسبات خاصی است. در ادامه این مقاله، تمام جنبه‌های حقوق شب کاری را به‌صورت جامع، دقیق و بر اساس قوانین کار بررسی میکنیم. پیشنهاد میکنیم در این زمینه فقط به اطلاعات یک شرکت معتبر حسابداری اعتماد کنید.
شب کاری و حقوق شب کاری چیست؟
بر اساس ماده 53 قانون کار ایران، شب کاری به فعالیت شغلی در بازه زمانی 22 شب تا 6 صبح گفته می‌شود. کارگرانی که در این ساعات مشغول کار هستند، به‌عنوان شب کار شناخته می‌شوند و مشمول دریافت فوق‌العاده شب کاری هستند. اما این قانون برای همه افراد به یک شکل اعمال نمی‌شود و برخی گروه‌ها شرایط متفاوتی دارند.
چه افرادی شامل دریافت حقوق شب کاری می‌شوند؟
- کارگران روزکار که گاهی به‌طور موقت در شب کار می‌کنند، فقط برای ساعات شب کاریشان مشمول این مزایا می‌شوند.
- کارگران شیفتی که در دوره‌های چرخشی در شب کار می‌کنند، در شرایط خاصی مشمول مزایای شب کاری خواهند شد.
- مشاغل ویژه مانند پزشکان، پرستاران، نگهبانان، رانندگان، آتش‌نشانان و برخی کارمندان اورژانسی، به‌صورت دائم در شیفت‌های شب فعالیت دارند و قوانین خاصی برای آن‌ها در نظر گرفته شده است.
مبنای قانونی حقوق شب کاری
بر اساس ماده ۵۸ قانون کار، تمامی کارگران غیرنوبتی که در فاصله 22 تا 6 صبح کار می‌کنند، باید ۳۵ درصد اضافه بر مزد ساعت کار عادی دریافت کنند. این مبلغ به‌عنوان فوق‌العاده شب کاری شناخته می‌شود و محاسبه آن برای تمامی ساعات کاری در این بازه الزامی است.
به عبارتی:
| عنوان | توضیحات |
|---|---|
| مبنای قانونی | بر اساس ماده ۵۸ قانون کار جمهوری اسلامی ایران |
| دامنه زمانی شب‌کاری | از ساعت ۲۲:۰۰ تا ۶:۰۰ صبح روز بعد |
| مشمولان | تمامی کارگران غیرنوبتی که در این بازه زمانی کار می‌کنند |
| درصد فوق‌العاده | ۳۵ درصد اضافه بر مزد ساعت کار عادی |
| عنوان مزایا | فوق‌العاده شب‌کاری |
| نحوه محاسبه | برای تمامی ساعات کاری در بازه ۲۲ تا ۶، باید ۳۵٪ اضافه بر مزد ساعتی عادی پرداخت شود. |
| الزام پرداخت | محاسبه و پرداخت این مبلغ برای تمام ساعات کار در این بازه الزامی است. |
ساعت کار عادی: ساعات كار در روز (نوبت صبح يا نوبت عصر)
علاوه بر این، قوانین دیگری نیز در مورد کار در شب وجود دارد، ازجمله:
- کارگرانی که به‌صورت ثابت در شب کار می‌کنند، مشمول مزایای بیشتری نسبت به افرادی هستند که به‌صورت متناوب در شب کار می‌کنند.
- بانوان باردار و مادران دارای فرزند زیر دو سال نباید به کار شب کاری موظف شوند.
- برخی مشاغل به دلیل شرایط سخت‌تر کاری، علاوه بر فوق‌العاده شب کاری، حق سختی کار نیز دریافت می‌کنند.
نحوه محاسبه حقوق شب کاری در سال 1404
محاسبه شب کاری در سال 1404 شامل چند مرحله مهم است:
- تعیین حقوق پایه ساعتی
ابتدا باید حقوق پایه کارگر مشخص شود. حقوق پایه معمولاً بر اساس حقوق ماهانه و ساعات کاری استاندارد در ماه تعیین می‌شود. در قانون کار ایران، ساعات کار استاندارد در هفته 44 ساعت در نظر گرفته می‌شود.
- اعمال فوق‌العاده شب کاری
پس از مشخص شدن حقوق ساعتی، ۳۵ درصد فوق‌العاده شب کاری به آن اضافه می‌شود. این افزایش در ازای سختی کار در شب و تأثیرات منفی آن بر بدن و زندگی اجتماعی کارگر پرداخت می‌شود.
- محاسبه حقوق کل شب کاری در ماه
درنهایت، برای محاسبه حقوق کل شب کاری، کافی است دستمزد شب کاری را در تعداد ساعات کار شبانه در طول ماه ضرب کنیم.
✅ نکته مهم: برای محاسبه درست و دقیق کارکرد کارکنان خود بهتر است یک دستگاه حضورو غیاب خریداری نمایید. اگر این دستگاه را از تجهیزات اداری سبحان خرید کنید یک عدد نرم افزار حضور غیاب رایگان به شما هدیه داده می‌شود.
در ماده 56 کار روز را به دو قسمت صبح و عصر تقسیم کرده است و همچنین بر اساس ماده 57 قانون کار اینکه هر نوبت کاری 8 ساعت می‌باشد، می‌توان سه نوبت‌کاری را به شرح زیر مشخص کرد :
الف) کار شب از ساعت 22 تا 6 بامداد
ب) کار صبح از ساعت 6 بامداد تا ساعت 14
ج) کار عصر از ساعت 14 تا ساعت 22
د) کار مختلط : کارهایی است که بخشی از ساعات انجام آن در روز و قسمتی از آن در شب واقع می شود
به استناد ماده 56 قانون کار کارگري که در طول ماه به طور نوبتی کار می کند و نوبتهاي کار وي در صبح و عصر واقع می شود 10 % و چنانچه نوبت ها در صبح و عصر و شب قرار گیرد، 15 % و در صورتی که نوبت ها به صبح و شب و یا عصر و شب باشد 22.5 % علاوه بر مزد به عنوان فوق العاده نوبت کاري دریافت خواهد کرد.
یعنی :
| نوع نوبت‌کاری | توضیحات | درصد فوق‌العاده نوبت‌کاری | مبنای پرداخت |
|---|---|---|---|
| صبح و عصر | کارگر به‌صورت نوبتی در شیفت‌های صبح و عصر فعالیت می‌کند. | ۱۰٪ | علاوه بر مزد عادی |
| صبح، عصر و شب | نوبت‌کاری شامل هر سه شیفت صبح، عصر و شب است. | ۱۵٪ | علاوه بر مزد عادی |
| صبح و شب یا عصر و شب | نوبت‌کاری شامل شیفت‌های شب همراه با یکی از شیفت‌های روز (صبح یا عصر) است. | ۲۲.۵٪ | علاوه بر مزد عادی |
مثال واقعی از محاسبه حقوق شب کاری
فرض کنیم یک کارگر با حقوق ماهانه ۱۵ میلیون تومان هر شب ۶ ساعت از ۲۲ شب تا 6 صبح کار می‌کند. نحوه محاسبه حقوق شب کاری این فرد به این صورت خواهد بود:
۱. ابتدا حقوق پایه ساعتی او مشخص می‌شود که بر اساس حقوق ماهانه و ساعات کاری استاندارد در ماه محاسبه می‌شود.
۲. سپس ۳۵ درصد فوق‌العاده شب کاری به آن اضافه می‌شود.
۳. درنهایت، این مبلغ در تعداد ساعات شب کاری در ماه ضرب می‌شود و مجموع حقوق شب کاری فرد به‌دست می‌آید.
مزایای اضافی کارگران شب کار
شب کاری فقط شامل ۳۵ درصد فوق‌العاده شب کاری نیست و بسته به شرایط، کارگران شب کار می‌توانند از مزایای بیشتری برخوردار شوند:
- اضافه‌کاری در شب
اگر کارگری بیش از ساعت کاری تعیین‌شده در شب کار کند، نه‌تنها فوق‌العاده شب کاری را دریافت می‌کند، بلکه باید ۴۰ درصد اضافه‌کار نیز به حقوق او اضافه شود.
- مزایای شیفت‌های چرخشی
کارگرانی که در شیفت‌های روز و شب متغیر کار می‌کنند، ممکن است مشمول حق شیفت‌بندی شوند که میزان آن بر اساس توافقات کارگاهی تعیین می‌شود.
- حق سختی کار
برخی مشاغل که نیازمند کار دائم در شب هستند، مانند معدن کاران، کار در ارتفاع و جوشکاری و…، علاوه برحق شیفت شب کاری، حق سختی کار نیز دریافت می‌کنند که به دلیل فشار کاری بیشتر پرداخت می‌شود.
چالش‌ها و مشکلات کارگران شب کار
هرچند حقوق شب کاری نسبت به کار روز بیشتر است، اما چالش‌های زیادی نیز برای کارگران دارد:
- اختلال در ریتم خواب و سلامتی: کار شبانه می‌تواند باعث مشکلاتی مانند بی‌خوابی، افزایش استرس و ضعف سیستم ایمنی شود.
- مشکلات خانوادگی و اجتماعی: افرادی که در شب کار می‌کنند، ممکن است زمان کمی برای رسیدگی به امور خانوادگی و زندگی اجتماعی داشته باشند.
- کاهش بهره‌وری: طبق تحقیقات، سطح تمرکز و عملکرد مغز در ساعات شب پایین‌تر از روز است که می‌تواند خطر خطاهای کاری را افزایش دهد.
راهکار: شرکت‌هایی که از کارگران شب کار استفاده می‌کنند، معمولاً برای کاهش این مشکلات، شیفت‌های چرخشی، افزایش مزایای مالی و ایجاد شرایط استراحت مناسب را در نظر می‌گیرند.
مقایسه حقوق شب کاری در ایران و سایر کشورها
در کشورهای دیگر، میزان افزایش حقوق شب کاری بسته به شرایط متفاوت است. درحالی‌که در ایران ۳۵ درصد فوق‌العاده شب کاری در نظر گرفته شده، برخی کشورها درصدهای متفاوتی دارند:
- آلمان: ۲۵ تا ۵۰ درصد بسته به سختی شغل
- فرانسه: ۳۰ تا ۶۰ درصد
- آمریکا: حداقل ۲۰ درصد، اما در برخی ایالت‌ها بیشتر است
این نشان می‌دهد که حقوق شب کاری در ایران در مقایسه با استانداردهای بین‌المللی در سطح مطلوبی قرار دارد، اما در برخی مشاغل می‌توان مزایای بیشتری برای کارگران در نظر گرفت.
سوالات متداول در مورد حقوق شب کاری
- آیا همه کارکنان مشمول دریافت اضافه‌کاری هستند؟
خیر، فقط کسانی که مشمول قانون کار هستند و ساعات کاریشان از حد مجاز روزانه یا هفتگی عبور کند، مشمول اضافه‌کاری می‌شوند.
- آیا اضافه‌کاری برای کار پاره‌وقت هم محاسبه می‌شود؟
بله، اگر ساعات کاری فرد پاره‌وقت از مقدار توافق‌شده یا قانون کار تجاوز کند، اضافه‌کاری تعلق می‌گیرد.
- آیا حقوق پایه در محاسبه اضافه‌کاری ملاک است یا حقوق کل؟
فقط مزد ساعتی پایه بدون مزایا ملاک محاسبه اضافه‌کاری است.
- آیا اضافه‌کاری شامل تعطیلات بین تعطیلی می‌شود؟
خیر، فقط در صورت کارکرد واقعی در آن روز، اضافه‌کاری محاسبه می‌شود.
- آیا اضافه‌کاری شبانه تفاوتی با روز دارد؟
اگر کار در شب انجام شود و زمان آن جزو ساعات شب‌کاری (۲۲ تا ۶ صبح) باشد، علاوه بر اضافه‌کاری، حق شب‌کاری هم باید پرداخت شود.
- اگر کارفرما اضافه‌کاری را نپردازد، کارگر چه حقی دارد؟
کارگر می‌تواند از طریق اداره کار برای دریافت حقوق اضافه‌کاری خود شکایت کند.
- آیا توافق شفاهی برای اضافه‌کاری معتبر است؟
در صورت اثبات انجام کار، حتی توافق شفاهی هم از نظر قانون معتبر است.
- آیا اضافه‌کاری به عیدی و سنوات ربطی دارد؟
خیر، مبلغ اضافه‌کاری تأثیری در محاسبه پایه عیدی و سنوات ندارد.
- آیا ساعات اضافه‌کاری در سوابق بیمه لحاظ می‌شود؟
بله، چون مبلغ اضافه‌کاری مشمول بیمه است، در لیست بیمه ثبت می‌شود و بر سابقه تأثیر می‌گذارد.
- آیا می‌توان اضافه‌کاری را با مرخصی جبران کرد؟
فقط با توافق کتبی دو طرف می‌توان به‌جای پرداخت، مرخصی معادل در نظر گرفت.
جمع‌بندی
محاسبه حقوق شب کاری یکی از موضوعات مهم در حسابداری و سایر مناطق ایران است که باید با دقت انجام شود. بر اساس ماده ۵۸ قانون کار، تمامی کارگران شب کار ۳۵ درصد فوق‌العاده شب کاری دریافت می‌کنند و بسته به شرایط، مزایای اضافی نیز شامل حال آن‌ها می‌شود. برای دریافت اطلاعات دقیق‌تر و مشاوره در زمینه محاسبه حقوق و دستمزد، می‌توانید شرکت حسابداری به سایت صدر حساب مراجعه کنید.
اگر نیاز به آموزش حسابداری در اصفهان دارید می‌توانید با ما تماس 09131256388 بگیرید.
